معرفی رشته شیمی

متن این مصاحبه به شرح زیر است:

رشته‌ی شیمی علم مواد است. یعنی ما با ماده و مواد شیمیایی سروکار داریم. به این صورت که اتم‌ها، مولکول‌ها، ساختارهای آن‌ها، واکنش‌ها و برهم‌کنش‌هایی که بین مواد رخ می‌دهد و هم‌چنین خواص و کاربردهایی که می‌توانند در صنایع مختلف داشته باشند، در حوزه‌ی علم شیمی قرار می‌گیرند. اگر بخواهیم رشته‌ی شیمی را ریشه‌یابی کنیم، شیمی در زبان انگلیسی (chemistry) تلفظ می‌شود. این کلمه در فرانسه همانند تلفظ آن در فارسی است. البته اصل این واژه از کلمه‌ی کیمیا می‌آید. در گذشته دانشمندان در صدد این بودند که به وسیله‌ی علم کیمیا، مس را به طلا تبدیل کنند.

• مقایسه‌ی شیمی با دروس دبیرستان به چه صورت است؟
نزدیک‌ترین رشته در دروس دبیرستان همان درس شیمی هست اما واقعیت این است که از انجایی که ما با ماده سروکار داریم، بسیاری از علومی که با ماده سروکار دارند می‌توانند به شیمی مربوط باشند. به عنوان مثال در مبحث ترمودینامیک فیزیک که در دبیرستان آموزش داده می‌شود یا مبحث فشار و شارها و قانون شارها که با علم شیمی مشترک است. حتی در قسمت‌هایی ما فیزیک اتمی هم داریم که با الکترونها و اوربیتال های مواد سروکار دارند که با علم شیمی هم مرتبط می‌شوند. علاوه بر آن در درس زیست شناسی هم در مباحث DNA و RNA، چربی‌ها و… که در زیست شناسی بررسی می‌شوند، مواد شیمیایی‌ای هستند که در علم شیمی نیز بررسی می‌شوند. حتی شاخه‌ای در علم شیمی وجود دارد به نام «بیوشیمی» یا شیمی ترکیبات زنده.
این دروس نزدیک‌ترین دروس به شیمی هستند که در دبیرستان آموزش داده می‌شوند.

• تفاوت مهندسی شیمی و رشته‌ی شیمی چیست؟
مهندسی شیمی در انگلیسی (chemical engineering) بیان می‌شود که به عقیده‌ی من، ما در زبان فارسی به اشتباه آن‌ را مهندسی شیمی ترجمه کرده‌ایم. در واقع باید ان را «مهندسی فرآیند‌های شیمیایی» بنامیم. ما در رشته‌ی شیمی وقتی که با مواد سروکار داریم مثل سنتز‌، تولید مواد و ترکیب این‌ها با هم، در مقیاس آزمایشگاهی عملیات مربوط به ان‌ها را انجام می‌دهیم. اما در مهندسی شیمی همین عمل را در یک مقیاس بزرگ و صنعتی انجام می‌دهند. به این صورت که یک مهندس شیمی باید از علم شیمی، محاسبات ریاضی و بسیاری از علوم پایه‌های دیگر و با استفاده از تجهیزات و ابزارآلات، این واکنش‌های شیمیایی را به یک فرایند صنعتی و بزرگ منتقل کند. ولی به طور کلی مباحث پایه‌ در مهندسی شیمی را، شیمیدان ها تخصصی‌تر بررسی می‌کنند. پس به طور خلاصه نتایجی را که شیمیدان‌ها در آزمایشگاه‌‌ها در مقیاس کوچک بدست می‌آورند، مهندسان شیمی ان را در مقایس صنعتی طراحی و پیاده و اجرا می‌کنند. این تفاوت عمده‌ی شیمی و مهندسی شیمی است.

• رشته‌ی شیمی در مقطع کارشناسی به چه صورت است؟
رشته‌ی‌ شیمی در مقطع کارشناسی به دو زیر شاخه‌ی محض و کاربردی تقسیم می‌شود. البته این دو زیرشاخه دروس اصلی و مشترک دارند اما در یک‌سری دروس تفاوت‌هایی دارند. در زیرشاخه‌ی محض دروس بیشتر جنبه‌ی تئوری دارند اما در شیمی کاربردی، برخی از دروس مهندسی شیمی را هم به صورت جمع‌وجور پاس می‌کنند.
دروس پایه‌ای که در رشته‌ی شیمی پاس می‌شوند عبارتند از: ریاضی عمومی۱ و۲، فیزیک ۱و ۲ و ازمایشگاه
دروس اصلی رشته‌ی شیمی متشکل است از: شیمی عمومی۱ و۲، ازمایشگاه شیمی، شیمی معدنی، شیمی آلی، شیمی تجزیه و شیمی فیزیک.
یک‌سری دروس اختیاری هم هست مانند شیمی کوانتوم، شیمی جزایی، بیوشیمی و… که قابل اخذ از دانشکده‌های دیگر هم هست. برای مثال درس شیمی نفت را می‌توان از دانشکده‌ی مهندسی نفت، شیمی پلیمر یا صنایع غذائی را از دانشکده‌ی مهندسی شیمی می‌توان اخذ کرد.

• ایا در رشته‌ی شیمی گرایش‌ها در دوره‌ی کارشناسی انتخاب می‌شوند و مدرکی که در پایان مقطع کارشناسی گرفته ‌می‌شود با گرایش است و مدرک برای همه یکسان است؟
خیر، مدرک برای همه یکسان نیست. البته قوانین دانشگاه‌ها با هم فرق دارند. برخی از دانشگاه‌ها از همان ترم یک مشخص می‌کنند که شما در شیمی محض قبول شده‌اید یا شیمی کاربردی. اما برای مثال در دانشگاه صنعتی شریف، شما متناسب با علاقه‌ای که دارید واحد‌های درسی را اخذ و پاس می‌کنید و در نهایت با توجه به واحدهایی که پاس کرده‌اید مشخص می‌شود که شما در شیمی محض بوده‌اید یا کاربردی و مدرکی هم که دریافت می‌کنید مشخص می‌کند شما در کدام یک تحصیل کرده‌اید.

• چه تصورات غلطی درباره‌ی رشته‌ی شیمی وجود دارد؟
شاید هروقت اسم رشته‌ی شیمی بیاید اکثر شنوندگان تصور کنند که در این رشته صرفا یک‌سری مواد را باهم ترکیب می‌کنند و یک فرآورده‌ی انفجاری را به‌دست می‌اورند. اما در رشته‌ی شیمی ما با محاسبات ریاضی هم سر و کار داریم. همانطور که یک شاخه‌ای در علم شیمی هست به نام شیمی کوانتوم که به فلسفه‌ی اتم‌ها، الکترون‌ها و پروتون‌ها می‌پردازد و آن‌ها را ریشه‌یابی می‌کند. این‌ها هر کدام یک‌سری محاسبات ریاضی در خود دارد که بسیاری از محققین در این زمینه با نرم‌افزارهای خاصی کار می‌کنند و زمینه‌ی فعالیتشان بیشتر کار تئوریک است تا عملی. به همین دلیل یک شیمیدان باید به مباحث ریاضی مانند توابع، مشتق، انتگرال گیری و… مسلط باشد.

• آیا برای این رشته که زیرمجموعه‌ی علوم پایه هست، بازارکار وجود دارد و اگر وجود دارد شامل چه کارهایی می‌شود؟
خوشبختانه‌ رشته‌ی شیمی از آن جایی که با ماده سروکار دارد، می‌تواند در همه‌ی زمینه‌ها ورود کند و شاخه‌ی بسیار گسترده‌ای است. به طور کلی در صنایع نفت و گاز، پتروشیمی، صنایع مواد شوینده، صنایع معدنی، داروسازی، صنایع غذایی، صنایع پلیمر، صنایع رنگ و چسب، صنایع چرم و…. شیمیدان‌ها می‌توانند ورود کند و دست آن‌ها در انتخاب کار پس از فارغ‌التحصیلی باز است. به صورت کلی در رشته‌ی شیمی بازار کار به اندازه‌ی کافی وجود دارد اما تصوری که هست این است که دانشجویان رشته‌های علوم پایه مانند شیمی، باید تا مقطع ارشد و یا دکترا تحصیل کنند تا بتوانند شغل خوبی پیدا کنند. البته این تصور با توجه به وضعیت کشور در همه‌ی رشته‌ها هست و به همین دلیل لازم است که دانشجویان به لیسانس قانع نشوند و حداقل تا فوق لیسانس تحصیل را ادامه دهند تا بتوانند شانس خود را برای ورود به بازار کار افزایش دهند. این به معنی نیست که با مدرک لیسانس برای دانشجویان مطلقا کاری نیست ولی گرفتن مدرک فوق لیسانس قطعا برای کار بسیار مفید خواهد بود.

• در ارتباط با آینده‌ی تحصیلی در خارج یا داخل ایران شرایط چگونه است؟
در داخل ایران با شرکت در کنکور فوق لیسانس و دکترا می‌توان در مقاطع بالاتر پذیرفته شد. خوشبختانه الان همه‌ی دانشگاه‌ها در مقطع دکترا و ارشد دانشجوی شیمی پذیرش می‌کنند. در دوره‌ی ارشد و دکترا دروسی که در دوره‌ی کارشناسی ذکر شد مانند شیمی معدنی، شیمی آلی، شیمی تجزیه، شیمی فیزیک و شیمی کاربردی، باید توسط دانشجو به عنوان گرایش انتخاب شوند و دانشجو در این زمینه به‌ صورت تخصصی تحصیل می‌کند. البته یک‌سری میان رشته‌ها هم وجود دارند مانند نانو شیمی و شیمی ترکیبات طبیعی که عموما متقاضیان کمی هم برای این رشته‌ها وجود دارند. البته نکته‌ای در زمینه‌ی شیمی کاربردی هست که قبولی در این رشته در مقطع ارشد و دکترا سخت هست زیرا اکثر دانشگاه‌ها در رشته‌ی شیمی کاربردی دانشجو پذیرش نمی‌کنند و حتی اگر دانشگاهی در مقطع ارشد دانشجو قبول کند ممکن است در مقطع دکترا برای این رشته دانشجو پذیرش نکند. به عنوان مثال دانشگاه تهران و دانشگاه ارومیه از جمله معدود دانشگاه‌هایی هستند که در ارشد و دکترا در زمینه‌ی شیمی کاربردی دانشجو می‌پذیرند. به همین دلیل بیشتر دانشجویانی که در دوره‌ی کارشناسی در شیمی کاربردی تحصیل می‌کنند سعی می‌کنند در مقاطع بالاتر در گرایش‌های دیگر ادامه تحصیل بدهند.
در دانشگاه‌های خارج از کشور نیز همین گرایش‌ها وجود دارند. بسیاری از دانشجویان پس از پایان مقطع کارشناسی به دانشگاه‌های آمریکا، کانادا و اروپا اپلای می‌کنند و مشکلی در این زمینه برای دانشجویان وجود ندارد زیرا علمی است که در همه‌ی جای دنیا به آن توجه خاصی می‌شود.

• آیا محدودیت یا نکته‌ی مثبتی برای مهاجرت کاری یا اپلای و اخذ ویزا در این رشته وجود دارد؟
برای اپلای در این رشته همانند رشته‌های دیگر دانشجویان باید با استادانی از دانشگاه‌های خارج کشور مکاتباتی داشته باشند. استادان زمینه‌های کاری و ویژگی‌های دانشجو مانند معدل و مهارت‌ را بررسی می‌کنند و متناسب با نیاز خود، اقدام به پذیرش می‌کنند.
درباره‌ی مهاجرت کاری هم بسته به زمینه‌ی کاری، کارفرما فعالیت‌ها و سوابق کاری را بررسی می‌کند و اگر متناسب با کار و نیازش بود، اقدام به پذیرش می‌کند.

• نقاط ضعف این رشته چیست؟
واقعیت امر این است که من ترجیح میدم بجای نقطه‌ی ضعف بگویم خطراتی که این رشته دارد. با توجه به این که ما در این رشته با مواد سروکار داریم، برخی مواد سمی و سرطان‌زا هستند و ضروری‌ است کسانی که در این رشته فعالیت می‌کنند حتماً نکات ایمنی را رعایت کنند. اما متاسفانه در محیط دانشگاه و کار این نکات گاهی رعایت نمی‌شود و اگر به طور طولانی مدت این نکات نادیده گرفته شود ممکن است بر سلامتی شخص اثر بگذارد.

• ایا داوطلبانی که می‌خواهند وارد این رشته شوند باید پیش زمینه‌ی علمی خاصی داشته باشند؟
پیش نیاز رشته برای داوطلب مقطع کارشناسی همان درس شیمی دبیرستان است. برای مثال وقتی دانشجو بخواهد دروس شیمی عمومی ۱و۲ را پاس کند، نیاز دارند که پایه‌ی شیمی دبیرستان را بلد باشند که اگر مباحث جدیدی به ان‌ها تدریس شد، به مشکل برخورد نکنند. علاوه بر این باید ریاضیات هم مورد توجه قرار بگیرد که مثلا در زمینه‌ی شیمی فیزیک که دارای محاسبات بسیاری است، به مشکل بر نخورند. همچنین باید با پیش زمینه‌ی اولیه آزمایشگاه مانند وسایل و نکات علمی آن که در دبیرستان آموزش داده می‌شود اشنا باشند تا مشکلی پیش نیاید.

• بنظر شما داوطلبان با چه ویژگی‌های شخصیتی برای این رشته مناسب هستند؟
همانطور که اگر شما بخواهید وارد یک رشته‌ی هنری بشوید نیازمند این هستید که روحیات هنری داشته باشید، افرادی هم که وارد رشته‌های علمی مانند شیمی می‌شوند نیاز است که ذهن علمی و پرسشگر و کاوش‌گر داشته باشند. علاوه بر این از آن جایی که شیمی یک رشته‌ی آزمایشگاهی هست و کارعملی دارد باید دانشجویان بتوانند مهارت‌های عملی اولیه را کسب کنند و توانایی کار گروهی را داشته باشند.